Wykład otwarty w Instytucie Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego

Szanowni Państwo,

Rzeszowski Oddział Instytutu Pamięci Narodowej zaprasza na wykład otwarty dr. hab. Imre Molnára pt. „János Esterházy (1901-1957) – nieznany bohater narodów polskiego i węgierskiego”.

Imre Molnár – historyk, dyplomata. W 1978 r. rozpoczął studia na wydziałach filologii węgierskiej i niemieckiej uniwersytetu w Bratysławie, gdzie włączył się  aktywnie w nielegalną działalność ruchu na rzecz równouprawnienia mniejszości węgierskiej na Słowacji, która stała się częścią ruchu skupionego wokół Karty 77.

W roku 1979 uniknął represji ze strony czechosłowackich władz komunistycznych, wyjechał do Budapesztu, gdzie zaczął studia na Uniwersytecie im. Loránda Eötvösa. Jako uczestnik nielegalnej grupy polsko-węgierskiej od 1980 r. utrzymywał stałe kontakty z polską opozycją antykomunistyczną, a następnie z NSZZ „Solidarność”.

W latach 1988-1989 pracował naukowo w Instytucie Badań nad Węgrami. Po upadku komunizmu rozpoczął pracę w urzędzie pierwszego demokratycznego premiera Józsefa Antalla jako doradca ds. mniejszości węgierskiej na Słowacji. W 1993 roku obronił doktorat i rozpoczął pracę w Instytucie Środkowoeuropejskim, jednocześnie prowadził zajęcia na trzech wyższych uczelniach. W 1998 roku habilitował się i podjął służbę dyplomatyczną w węgierskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych. W latach 2001-2005 był attaché kulturalnym i prasowym ambasady węgierskiej w Warszawie a od jesieni 2008 roku sekretarzem w tejże ambasadzie.  Aktualnie dyrektor Instytutu Węgierskiego w Bratysławie.

Imre Molnár wydał wiele publikacji, m.in.: „Jerzy Popieluszko. Életrajz”, Berno 1989; „Mint fészekből kizavart madár. A hontalanság éveinek irodalma” wspólnie z László Tóthem, Budapeszt 1990; „Hazahívott a szülőföld. Visszaemlékezések, dokumentumok 1945-1953” wspólnie z Kálmánem Vargą, Budapeszt 1992; „Esterházy János: Cselekedjünk mindnyájan egyetértésben és szeretetben”, Bratysława 1992; „Szlovákok az európai történelemben”, Budapeszt 1994; „Esterházy János. Életrajzi monográfia”, Dunaszerdahely 1996; „Esterházy János: A kisebbségi kérdés”, Budapeszt 2000; „Deáki (falumonográfia)”, Budapeszt 2002.

Hrabia János Esterházy urodził się 14 marca 1901 r. w majątku rodzinnym Nyitraúljak na Górnych Węgrzech (potem Uljak, obecnie Vel’ke Zálužie na Słowacji). Jego matka Elżbieta była Polką, córką hr. Stanisława Tarnowskiego, galicyjskiego polityka konserwatywnego i historyka literatury, rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Rodzice poznali się w Krakowie i tam w 1898 r. wzięli ślub w kościele felicjanek. Po I wojnie światowej hrabia János gospodarował w majątku w Uljaku, który znalazł się poza granicami Węgier, zaangażował się w działalność polityczną mniejszości węgierskiej w powstałym państwie czechosłowackim. Był m.in. przywódcą węgierskiej Krajowej Partii Chrześcijańsko-Społecznej i Zjednoczonej Partii Węgierskiej, posłem do parlamentu czechosłowackiego, a potem słowackiego.

Po wybuchu wojny w 1939 r. niósł pomoc Polakom przedzierającym się przez teren Słowacji na Węgry i dalej do Francji. Prezydent Lech Kaczyński odznaczył go w uznaniu tych zasług orderem Polonia Restituta. - Esterházy wyciągał ludzi z aresztów słowackich, przewiózł także z Ungvaru do Budapesztu gen. Kazimierza Sosnkowskiego i pośredniczył w jego spotkaniu z regentem Węgier Mikloszem Horthym. Pomagał także Żydom. Co najmniej kilkuset z nich zawdzięcza mu ocalenie życia. W 1942 r. jako jedyny poseł nie zagłosował w parlamencie słowackim za ustawą umożliwiającą deportację osób pochodzenia żydowskiego - przypomniał prof. Imre Molnár, biograf sługi Bożego.

W kwietniu 1945 r. Esterházy został aresztowany w Bratysławie przez sowiecką bezpiekę, wysłany do Moskwy i skazany na 10 lat łagru. W tym czasie na Słowacji skazano go na śmierć. Sowieci przekazali w 1949 r. ciężko już chorego na gruźlicę więźnia do dyspozycji władz komunistycznej Czechosłowacji. - Wyrok śmierci zamieniono na dożywocie i Esterházy kontynuował swoją więzienną kalwarię. Ostatnim miejscem uwięzienia był Mirov na Morawach. Tam, wycieńczony chorobą, zmarł 8 marca 1957 r. 

Wykład zostanie wygłoszony 14 maja 2025 r. w Instytucie Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego w Sali Senatu (Gmach A1, al. T. Rejtana 16C w Rzeszowie).